ท้องเสีย ท้องเดิน
อาการท้องเดิน คือ ภาวะของการถ่ายเหลว หรือถ่ายเป็นน้ำมากกว่า 3 ครั้งต่อกัน หรือติดๆ กันใน 1-2 ชั่วโมง เกิดจากภาวะเครียด วิตกกังวลมากเป็นพิเศษ อาหารเป็นพิษ รับประทานอาหารรสจัด การกินยาบางอย่าง เช่น วิตามินซีขนาดสูง ยาที่มีเกลือแมกนีเซียมเป็นส่วนผสม ยาลดกรด ยาถ่าย หรือบางรายอาจเกิดจากความผิดปกติของระบบขับถ่าย โดยติดเชื้อเรื้อรัง มะเร็งทางเดินอาหาร หรือการย่อยอาหารผิดปกติ
ส่วนใหญ่ถ้าเป็นอาการท้องเดินเฉียบพลัน จะหายไปได้เองในระยะเวลาอันสั้น หรือรักษาไม่เกิน 48 ชั่วโมงก็หายแล้ว สิ่งสำคัญเพียงแต่ทำให้ร่างกายไม่เสียน้ำและเกลือแร่จนเกิดภาวะอาการขาดน้ำ ซึ่งทำให้ตาโหล หนังเหี่ยว ขาดความยืดหยุ่น ปากแห้ง ชีพจรเต้นเร็ว ปัสสาวะน้อย ถ้าเป็นในเด็กกระหม่อมจะบุ๋ม ซึม และช็อกได้
การดูแลรักษาด้วยตนเอง
· พยายามแก้ไขที่สาเหตุ
· อาจลดอาหารพวกเนื้อ นม ไข่ ไขมัน
· ทดแทนน้ำและเกลือแร่ ด้วยน้ำเกลือชนิดรับประทาน หรือผงน้ำตาลเกลือแร่ (ORS)
· ไม่ควรรักษาตนเองในกรณีที่
- อุจจาระมีมูกเลือดปน มีกลิ่นเหม็นผิดปกติ
- คลื่นไส้อาเจียนรุนแรง มีไข้สูงเกินกว่า 38.5° ซ. หรือ 101°ฟ.
- ท้องเดินเกินกว่า 2 วัน
- เป็นเด็กอายุต่ำกว่า 3 ปี หรือผู้สูงอายุเกิน 60 ปี
- สตรีตั้งครรภ์
- มีอาการไข้ อ่อนเพลียมาก และมีโรคเรื้อรังประจำตัว
- มีอาการท้องเดินเรื้อรัง ร่วมกับอาการเบื่ออาการ น้ำหนักลด ผอมลง อ่อนเพลีย
- มีอาการท้องเดินหลังจากใช้ยาบางชนิด ซึ่งต้องปรึกษาเภสัชกรหรือแพทย์ เพื่อจะได้แก้ไขเปลี่ยนยา
สมุนไพรประจำบ้าน
· ฟ้าทะลายโจร Andrographis paniculata Wall. ex Nees.
แก้ท้องเสีย : ใช้ทั้งต้นแห้ง หั่นเป็นชิ้นพอประมาณ 1-3 กำมือ ต้มเอาน้ำดื่ม หรือใช้ผงแห้งปั้นกับน้ำผึ้ง เป็นยาลูกกลอนรับประทาน ครั้งละ 4-8 เม็ด อาการข้างเคียงที่อาจพบคือ คลื่นไส้ อาเจียน ไม่สบายในท้อง ชามือและเท้า ถ้าเป็นมากให้หยุดยา
· สมอไทย Terminalia chebula Retz.
แก้ท้องเสีย : เด็ดยอดสมอไทยค่อยๆ เคี้ยวทีละยอด จนครบ 7 ยอดทุกๆ 2 หรือ 4 ชั่วโมง
· มังคุด Garcinia mangostana Linn.
แก้ท้องเสีย : ใช้เปลือกผลทั้งสดหรือแห้งต้มน้ำดื่ม หรือนำมาย่างไฟให้เกรียม แล้วฝนกับน้ำปูนใส ประมาณครึ่งแก้ว หรือบดเป็นผงละลายกับน้ำสุก ดื่มทุก 2 ชั่วโมง
· ฝรั่งขี้นก Psidium guajava Linn.
แก้ทองเสีย : ใช้ใบแก่ 10-15 ใบ ปิ้งไฟแล้วชงน้ำดื่ม หรือใช้ผลอ่อนหนึ่งผลฝนกับน้ำปูนใสรับประทาน เมื่อมีอาการ
· กล้วยน้ำว้า Garcinia mangostana Linn.
แก้ท้องเสีย : ใช้เปลือกผลแห้งประมาณ ¼ ต้มกับน้ำปูนใสใช้ดื่ม
ยาจากสมุนไพรสำเร็จรูป
· ฟ้าทะลายโจร
- จัดอยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติ พ.ศ.2542 (บัญชีจากยาสมุนไพร) สำหรับแก้ไข้เจ็บคอ และแก้ท้องเสีย
- ผ่านการวิจัย และทดลองทางคลินิก โดย น.พ.วิษณุ ธรรมลิขิตกุล กับ คณะ และพ.ญ.กระแส วัชรปาน พบว่า ประกอบด้วยสาระสำคัญ แอนโดรกราโฟไลด์ ซึ่งสามารถใช้บรรเทาอาการไข้ เจ็บคอ รักษาโรคอุจจาระร่วงเฉียบพลัน และช่วยยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อแบคทีเรียในลำไส้ ที่ทำให้เกิดโรคท้องเสียได้ด้วย
- สถาบันวิจัยและพัฒนา องค์การเภสัชกรรม ได้พัฒนามาตรฐานการผลิตและควบคุมคุณภาพสำหรับอาการท้องเสีย รับประทานครั้งละ 1 แคปซูล วันละ 2 ครั้ง เช้า-เย็นติดต่อกัน 2 วัน
· ฝรั่งขี้นก
- มีการผลิตเป็นยาสำเร็จรูปออกมาจำหน่ายทั้งหมด 5 ตำรับ มีทั้งชนิดชง แคปซูล และเม็ด
- ผ่านการวิจัยและทดลองทางคลินิก โดย พ.ญ.ปัจจางค์ ธนังกูล และ ภก.ชัยโย ชัยชาญทิพยุทธ ได้ใช้ใบฝรั่งแห้งบดเป็นผงรักษาผู้ป่วยที่มีอาการอุจจาระร่วงพบว่าสามารถช่วยลดจำนวนครั้งที่ถ่ายและลดระยะเวลาของการถ่ายเหลวได้
- สถาบันวิจัยและพัฒนา องค์การเภสัชกรรม ได้พัฒนามาตรฐานการผลิตและควบคุมคุณภาพใบฝรั่งชนิดแคปซูล ใน 1 แคปซูล ประกอบด้วยสารสกัดจากใบฝรั่ง 350 มก. ใช้รับประทานครั้งละ 2 แคปซูล วันละ 3 ครั้งหลังอาหาร หรือครั้งละ 2 แคปซูล เวลาถ่ายเหลว
